Algeheel vertrouwen in coronatijd is laag. Hoe herstel je dat?

vertrouwen en corona

Het einde van de coronacrisis lijkt in zicht. Steeds meer mensen krijgen een vaccin en de gevaccineerden komen niet of nauwelijks meer in het ziekenhuis terecht. Kortom, nog even flink door vaccineren en we kunnen ons gewone leven weer oppakken. Alsof er niets gebeurd is. Of nou ja, er is natuurlijk heel wat veranderd. Onze mentaliteit, misschien wel onze manier van denken en zeker ook qua vertrouwen. Het vertrouwen in overheden, de media en topmensen in het bedrijfsleven werd de laatste jaren al steeds kleiner, maar corona lijkt hier nog een versnelling aan te hebben gegeven. Hoe komt dat en is er wat aan te doen?

Waarom is een vertrouwenscrisis gevaarlijk?

Mensen vertrouwen elkaar van nature. Een groot deel van onze samenleving is dan ook gebaseerd op dat vertrouwen. En als het wegvalt, ontstaan er serieuze problemen met economische groei, digitale innovatie en sociale cohesie, aldus het World Economic Forum in 2019. McDermott (2019) stelt dat vertrouwen eigenlijk het ultieme ‘geldmiddel van de mensheid’ is. Is er geen vertrouwen, dan staat er ook automatisch onrust, iets dat we de afgelopen jaren gezien hebben in Beirut, Santiago de Chili, Parijs, maar natuurlijk ook in ons eigen land.

Waar komt het gebrek aan vertrouwen vandaan?

Eén van de oorzaken is de opkomst van politiek populisme. Deze politici strijden tegen de ‘gevestigde orde’ en trekken alles in twijfel wat van oudsher op een bepaalde manier ging. Landen als Hongarije, India, Polen, Italië en Brazilië hebben rechtspopulistische leiders, Spanje en de VS (in de campagne van Bernie Sanders) hadden linkspopulistische leiders. Populisme is niet alleen een sociaal-economisch fenomeen, maar zeker ook een communicatief issue. Bijvoorbeeld met de social mediakanalen waar populisten zich vaak nadrukkelijk profileren.

Social media vliegwiel voor wantrouwen

Vooral onder jongeren zijn de social mediakanalen de enige bron van nieuws. Zij kijken niet naar de mainstream middelen als het NOS Journaal of RTL Nieuws. Hierdoor komen jongeren ook steeds vaker in contact met fake news of verhalen die de ronde gaan op Facebook en Twitter en een verdraaiing van de werkelijkheid bevatten (Entman & Usher, 2018). De digitale platformen helpen dus mee het broze vertrouwen verder af te laten brokkelen.

En toen kwam corona

Het vertrouwen onder delen van de bevolking in instituten als journalistiek, de regering en het bedrijfsleven was al dalende. En toen kwam de coronacrisis er nog eens overheen. Overal ter wereld zie je mensen protesteren tegen lockdowns of andere coronamaatregelen. Zelfs in landen als Australië en Singapore, waar de regering het eigenlijk prima voor elkaar heeft qua coronabestrijding. Tracking apps, privacygevoeligheid van data, gezondheidsinformatie, genoeg redenen voor mensen om nog minder vertrouwen te hebben in de overheid.

Corona zorgt voor zelfcorrectie

Is corona dan alleen maar slecht voor het vertrouwen in de samenleving? Nee, Flew (2021) betoogt dat deze crisis juist het zelfcorrigerend vermogen online heeft versneld. Er bestaan meer en meer initiatieven om fake news en desinformatie tegen te gaan. Daarnaast zijn digitale platforms als Google, Facebook en Twitter meer dan ooit bezig met het tegengaan van fake news op hun sites. Tegelijkertijd hebben zij het voortouw genomen in het promoten van juiste informatie rond het coronavirus.

Coronavirus is één groot vertrouwensexperiment

Eigenlijk kun je stellen dat deze pandemie een groot vertrouwensexperiment is voor de samenleving. Maar dan niet vanuit een onderzoek, maar in real life. Hoe zit het eigenlijk met de samenhang tussen face to face interactie en content op digitale platformen? Wat moet je wel en niet geloven en wie spreekt eigenlijk de waarheid? Corona heeft ervoor gezorgd dat we in ieder geval meer kritische vragen zijn gaan stellen.

Communicatie speelt een belangrijke rol bij het herstellen van vertrouwen

Willen we met elkaar weer toe naar een samenleving waarin we elkaar vertrouwen, dan is het de taak aan de communicatiebranche om dieper te graven. Te laten zien hoe misinformatie en wantrouwen ontstaat. Te laten zien wie er achter dat soort berichtgeving zit. Om zo weer te komen tot de ethiek van een gemeenschap, gedeelde verantwoordelijkheid en zorg (Flew, 2021). Hiermee komen we met elkaar tot de conclusie dat de meest extreme populisten of complotdenkers in de minderheid zijn en niet de juiste informatie verstrekken. De coronacrisis heeft extra duidelijk gemaakt dat hier werk aan de winkel is. Op naar een tijd waarin we elkaar weer kunnen vertrouwen. Waarin kritisch zijn juist goed is, maar we wel gezond blijven nadenken over wat wel en niet klopt.

Meer weten over dit onderwerp of andere artikelen op deze site? Stuur me een mail.

Bronnen

Entman, R. M., & Usher, N. (2018). Framing in a fractured democracy: Impacts of digital technology on ideology, power and cascading network activation.Journal of Communication, 68(2), 298–308.

McDermott, B. (2019).Trust is at breaking point. It’s time to rebuild it. Van: https://www.weforum.org/agenda/2019/01/trust-is-at-breaking-point-it-s-time-to-rebuild-it/

Flew, T. (2021). The global trust deficit disorder: a communications perspective on trust in the time of global pandemics. Journal of Communication, 71, 163-186.

Marc Wessels

Ik heb Communicatie- en Informatiewetenschappen gestudeerd met een specialisatie in bedrijfscommunicatie. Ik verzorgde eerder de marketingcommunicatie van het Taalcentrum-VU en werk tegenwoordig als communicatieadviseur bij Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Op deze blog vertaal ik als communicatiespecialist interessante en aansprekende communicatieonderwerpen van de theorie naar de praktijk.