Nederland gaat over een kleine week weer meer van het slot. De 1,5m gaat eraf, het gewone leven komt weer een stap dichterbij. Maar nog niet alle maatregelen gaan van tafel. Belangrijkste reden: er zijn nog circa 1,8 miljoen mensen in Nederland niet gevaccineerd en dat aantal is te groot om nu al alles los te laten. De kans op overbelasting van de zorg ligt dan namelijk nog steeds op de loer. En dus moet de vaccinatiegraad omhoog. Tijdens de laatste persconferentie zetten Rutte en De Jonge hiervoor vol in op de sociale norm. Hoe ze dat deden, leg ik uit in dit artikel.
Wat is de sociale norm?
Een mooie definitie van de sociale norm is die van Sherif, uit 1936. ‘Bij het maken van keuzes (…) nemen we in overweging wat anderen van ons verwachten en wat zij zouden doen.’ Met andere woorden: we spiegelen ons eigen gedrag doorgaans aan het gedrag van anderen. Uit de wetenschap is gebleken dat die sociale norm een ontzettend krachtig overtuigingsmiddel is. Dat heeft te maken met het groepsgedrag van mensen. We lopen graag in de pas, omdat het risico bestaat dat je bij sociaal ongewenst gedrag wordt buitengesloten. Door goed in te spelen op de sociale norm kun je daarmee gewenst gedrag bereiken. Dat doen marketeers, communicatiemedewerkers en dus ook politici.
Persconferentie van dinsdag 14 September
Zoals ik in de inleiding al schreef, moet de vaccinatiegraad in Nederland verder omhoog om ook de nog geldende maatregelen gedag te zeggen. Daar worden al diverse middelen voor ingezet. Vaccinatiecampagnes in regio’s waar de vaccinatiegraad nog laag is, priklocaties in deze regio’s waar je zonder afspraak terecht kunt en wijkcoaches die actief het gesprek aangaan met ongevaccineerden, juist om ook hen te overtuigen van het belang van de prik. Maar ook de persconferentie van 14 september werd hiervoor aangegrepen.
Rutte zet de toon met emotie
Gelijk aan het begin van de persconferentie zette Rutte de toon. Met een stuk vol herkenbare herinneringen. ‘Hoe moeilijk was het niet op al die momenten dat iemand om je heen of jijzelf een arm om de schouder nodig had?’ en ‘Juist in een tijd waarin veel mensen verdriet hadden, moesten we afstand houden. En iemand opbeuren of troosten op anderhalve meter, dat past gewoon niet bij elkaar.’ Om vervolgens nog toe te voegen dat waarschijnlijk iedereen wel iets dergelijks heeft meegemaakt de afgelopen tijd. Of je nu gevaccineerd bent of niet, daar ben je het ongetwijfeld mee eens en dus is het afschaffen van de verplichte 1,5m voor iedereen een zegen. Wanneer je emotioneel geraakt wordt, ben je vervolgens ontvankelijker voor een gedragsverandering. Daar maakte Hugo de Jonge handig gebruik van in het tweede deel van de persconferentie.
De verstandige keuze: sociale norm
Halverwege zijn stuk, richt Hugo de Jonge zich meer en meer op niet-gevaccineerden. En hij gebruikt daarbij volop de sociale norm. Een voorbeeld: ‘Of je je wel of niet laat vaccineren is een vrije keuze. Maar de verstandige keuze is om het wél te doen. (…) Het overgrote deel van de patiënten in de ziekenhuizen is níet gevaccineerd. Hadden zij dat wel gedaan, dan hadden ze daar hoogstwaarschijnlijk niet gelegen’. Oftewel, ben je verstandig, dan laat je je vaccineren en doe je dat, dan is de kans een stuk kleiner dat je in het ziekenhuis terecht komt.
Ongevaccineerden zorgen voor aanhouden maatregelen
Even verderop legt Hugo de Jonge de schuld van het aanhouden van de maatregelen direct bij de ongevaccineerden. ‘We doen er alles aan om alle twijfels, alle vragen, alle drempels weg te nemen om een zo hoog mogelijke vaccinatiegraad te bereiken. Tot die tijd houden we het risico dat de zorg overbelast raakt door de mensen die niet gevaccineerd zijn en dus dat het ziekenhuisbed niet beschikbaar is dat jij, of je partner, jouw moeder, jouw broer – nodig heeft voor die operatie waarop al een tijd wordt gewacht.’ Kortom, het gewenste gedrag is je te laten vaccineren, zodat je niet de oorzaak bent van overbelaste zorg en het uitstel van hulp voor jouw eigen familieleden.
Vrijheid is geen vrijblijvendheid
Als laatste voegt Hugo de Jonge ook nog toe dat vrijheid niet gelijk staat aan vrijblijvendheid. En dat je als ongevaccineerde, een kleine groep, de vrijheid beperkt van de gevaccineerden. Plus de opmerking dat vrijheid nooit zonder de verantwoordelijkheid komt om verstandig met die vrijheid om te gaan. Kortom, als je er voor kiest om je niet te laten vaccineren, is dat onverstandig en heeft dat consequenties. Hiermee voert de minister de druk nog maar eens op, om toe te gaan naar het sociaal gewenste gedrag.
Sociale norm: werkt het of niet?
Het is natuurlijk de vraag of zo’n directe boodschap met sociale norm richting ongevaccineerden werkt. Immers, veel van deze mensen kijken juist niet naar de persconferenties. En als iemand die niet gevaccineerd is, vooral in contact komt met andere ongevaccineerden, zal er ook weinig veranderen. Desondanks kan het wel zo zijn dat vrienden en familie die wel gevaccineerd zijn, ook de boodschappen uit de persconferentie gaan herhalen naar een ongevaccineerde. Schetsen wat de gevolgen zijn van niet vaccineren. Niet alleen voor een persoon zelf, maar ook voor de hele samenleving. En dat wil je dan waarschijnlijk niet op je geweten hebben. We gaan zien of deze aanpak werkt!
Meer weten over dit onderwerp of andere artikelen op deze site? Stuur me een mail.