Je herkent het vast wel: ben je net een mooi verhaal aan het vertellen, word je door je gesprekspartner onderbroken. Soms bewust, maar veel vaker onbewust. Omdat de ander denkt dat je al klaar bent met spreken, terwijl dat nog niet zo is. Hoe komt dat en belangrijker nog, hoe kun je ongewenste overlap zoveel mogelijk voorkomen? Ik neem je mee in een stukje gespreksanalyse en -communicatie.
Ongeschreven regel: één tegelijk aan het woord
Het klinkt logisch, maar het is goed om nog eens te benoemen dat we met elkaar een ongeschreven regel kennen als we praten: één tegelijk. Immers, als je deze regel niet opvolgt, is het vrijwel onmogelijk om elkaar te verstaan en te begrijpen. In deze blog heb ik het over overlap op zo’n manier dat er twee sprekers tegelijkertijd aan het woord zitten. Met andere woorden: de momenten in een gesprek dat de ongeschreven regel wordt genegeerd.
Eén tegelijk: stoppen met praten
Wat er gebeurt op het moment dat je onderbroken wordt terwijl je nog niet klaar was, is dat je waarschijnlijk ophoudt met praten (Drew, 2008). Immers, je merkt dat de ander de beurt heeft overgenomen en je wilt zo snel mogelijk weer terug naar de regel één tegelijk. Echter, zodra je de kans krijgt om de beurt weer over te nemen, zal je dit doen, om je verhaal af te maken. Het lastige hiervan is dat het gesprek complexer wordt en je er waarschijnlijk allebei weinig meer van begrijpt. Daarom wil je dit soort momenten zoveel mogelijk voorkomen.
Waar vindt overlap waarschijnlijk plaats?
In de gesprekscommunicatie zijn er kortweg drie aanwijzingen voor een beurtwissel: een geluid, een bepaald woord of een zinsconstructie. Vrijwel iedereen begrijpt bijvoorbeeld dat als iemand langere tijd stil is, dat je waarschijnlijk de beurt kunt overnemen. En na een ‘hallo’ in een telefoongesprek ben je waarschijnlijk zelf aan de beurt. De vraag is of dit ook de momenten zijn waarop de kans op overlap het grootst is, aangezien dit natuurlijke momenten zijn om de beurt over te nemen. Drew (2008) laat zien dat de overlap vaak wel plaatsvindt rond deze transitiemomenten. Bijvoorbeeld in een korte pauze die door de ander wordt gezien als lang genoeg om de beurt te wisselen. Net op het moment dat je een signaalwoord hoort of wanneer je een transitie hebt opgemerkt, maar de ander nog niet klaar was.
Overlap ontstaat door stevige aandacht
In het onderzoek van Drew komt ook naar voren dat ongewenste overlap doorgaans niet voortkomt uit onwil. Sterker nog, de gesprekspartner luistert vaak zo aandachtig dat hij daardoor je in de rede valt. En een tweede bevinding was dat de overlap vaak plaatsvindt op de momenten dat je ook mag verwachten dat de beurt overgaat van de een naar de ander. Is overlap daarmee gesprekstechnisch een probleem? Wel, ja als het gaat om de begrijpelijkheid, maar nee als het gaat om de organisatie van het gesprek.
Ongewenste overlap voorkomen
Als je weet dat overlap vaak op het natuurlijke moment van beurtwissel plaatsvindt, kun je daar rekening mee houden. Heb je het idee dat iemand bijna is uitgesproken, of valt er al een kleine stilte, wacht dan net een paar milliseconden langer voordat je zelf het woord neemt. Daarmee geef je de oorspronkelijke spreker de ruimte om zijn of haar beurt af te maken en ontstaat er geen ongewenste overlap. Blijft het na die paar extra milliseconden stil, dan kun je zonder problemen de beurt overnemen en zal overlap achterwege blijven.
Hoe herken je transitiemomenten?
Vraag is dan nog natuurlijk hoe je die beurtwisselingsmomenten in een gesprek goed kan herkennen. Het makkelijke antwoord is dat dit bij de meesten vrij natuurlijk gaat. Maar er zijn wel wat aanwijzingen. Ik zet er een paar op een rij:
- Een zin die eindigt in een vraag
- Langere stilte na een beurt
- Directe uitnodiging richting jou als spreker, bijvoorbeeld als je naam genoemd wordt
- In een zin zonder vraag een verlaagde intonatie.
Als je de bovenstaande signalen weet te herkennen in een gesprek, is het makkelijker om aan te voelen wanneer de beurt eindigt. En dus wanneer je zelf aan het woord kunt komen, zonder dat er ongewenste overlap ontstaat. Dat zorgt weer voor fijnere gesprekken met elkaar. Probeer het maar eens!
Meer weten over dit onderwerp of andere artikelen op deze site? Stuur me een mail.
Bronnen
Drew, P. (2008). Quit talking while I’m interrupting: (a comparison between) positions of overlap onset in conversation. Comparative aspects of conversation analysis.