In een tijd waarin het nieuws gedomineerd wordt door oorlogen, is het des te belangrijker dat de informatie die we krijgen correct is. Dat is op de socials een grote uitdaging, immers, je ziet daar vooral wat je wilt zien. Je hoopt dat de afzender een zo correct mogelijk bericht plaatst. Toch komen er een hoop berichten en afbeeldingen voorbij die geen recht doen aan de waarheid. Je noemt dit visuele desinformatie. Waar komt dat door, hoe werkt dat en wat is het effect daarvan?
Het lijkt wel overal oorlog
Kijk je het NOS journaal of het RTL Nieuws, dan lijkt het wel overal oorlog. Oekraïne, Gaza, Sudan, de meest verschrikkelijke beelden komen iedere dag de huiskamer binnen. En waar het soms na verloop van tijd afneemt qua media-aandacht, is het bij deze genoemde oorlogen niet het geval. Omdat er iedere dag opnieuw vele doden te betreuren zijn en er weer nieuwe verdrietige gebeutenissen plaatsvinden. Politici buitelen over elkaar heen over aan welke kant je zou moeten staan, ga er dan maar aan staan om zelf een standpunt in te nemen. Het nieuws zou met een evenwichtige verslaglegging in ieder geval de feiten zo goed mogelijk moeten weergeven.
Visuele informatie versus tekstuele informatie
Een klassieke uitspraak is dat een beeld meer zegt dan 1000 woorden. En dat klopt natuurlijk ook. Je kunt bombardementen met veel tekst en uitleg beschrijven, maar het simpelweg zien van een ingestort gebouw inclusief eventuele slachtoffers, beklijft veel meer. Het is daarom ook niet voor niets dat veel media voornamelijk inzetten op beeld als het gaat om nieuwsberichten. Op zich goed zou je denken, maar daar geldt wel een belangrijke voorwaarde bij. Een beeld is alleen sterk wanneer de context ook juist geschetst wordt. En daar gaat het nog weleens mis.
Beelden uit de context
Hameleers (2025) heeft onderzoek gedaan naar het presenteren van beeldmateriaal dat uit de context is gehaald. Of anders gezegd, niet voorzien is van context. Wanneer je een afbeelding presenteert, maar daar niet het hele verhaal bij vertelt, kan dit al snel zorgen voor een stukje desinformatie. En de ontvanger van het bericht in een duidelijke richting sturen die helemaal niet hoeft te kloppen. Dit gebeurt voornamelijk op social media, waarbij de voor- of tegenstanders heel selectief beelden inzetten om hun verhaal vooral sterker te maken.
Visuele desinformatie maakt het narratief
Wanneer jij een standpunt hebt ingenomen rond een bepaalde oorlog, dan wil je via de socials vooral vertellen waarom anderen ook aan jouw kant moeten staan. Je gaat als het ware het narratief zo schrijven dat anderen niet anders dan het met jou eens kunnen zijn. En als je daarbij selectief shopt in beelden of afbeeldingen uit de context haalt, dan versterken ze ineens jouw narratief. Dat het hierbij dan gaat om fake news maakt voor de zender en de ontvanger waarschijnlijk weinig uit.
Visuele desinformatie is uit de context gehaald
Het onderzoek van Hameleers (2025) heeft gekeken naar vele narratieven op social media waarbij verslag werd gedaan van een oorlogssituatie op visuele wijze. Wanneer het ging om desinformatie, was dit vooral omdat afbeeldingen volledig uit de context waren gehaald. De ontvanger van dit soort berichten bleek hier slecht tegen bestand. Sterker nog, de ontvanger kwam in een omgekeerde rationaliteit terecht. Op basis van de beelden werd aangegeven waarom iets wel of niet zo was. Maar of die beelden dan wel correct waren, dat maakte niet zoveel uit.
Kun je iets doen tegen vsiuele desinformatie?
Zeker op social media is het niet makkelijk om altijd maar te controleren of een bericht of een afbeelding klopt. Immers, ga je alles helemaal natrekken? Een belangrijk handvat is om in ieder geval te controleren of een bericht volledig stand-alone is of doorverwijst naar een link. In het eerste geval moet dat al een alarmbelletje af laten gaan. Daarnaast is een foto waaar iemand een duidelijk statement overmaakt, waarschijnlijk ook uit het verband gerukt. Want waarom precies die foto? Grote kans ook dat je de afbeelding elders in een nieuwsbericht tegenkomt, maar dan met alle feiten erbij. Kortom, neem niet zomaar alles aan wat je op de socials voorbij ziet komen. Zeker niet als het gaat om afbeeldingen van oorlogssituaties. De kans is groot dat niet het volledige verhaal verteld wordt.
Meer weten over dit onderwerp of andere artikelen op deze site? Stuur me een mail.
Bronnen
Michael Hameleers, The visual nature of information warfare: the construction of partisan claims on truth and evidence in the context of wars in Ukraine and Israel/Palestine, Journal of Communication, Volume 75, 2, April 2025, 90–100.